مقدمه:

آذربایجان از دیرباز مهد صنعت و هنر بوده است. چنانچه به تاریخ این سرزمین توجه شود این امر به وضوح قابل درک و احساس می باشد. از مرکز تجمع انسانی که جدیدا در اطراف مسجد کبود تبریز در حفاری های اخیر پیدا شده ، تا قلعه اشکانی مشکین شهر ، برجهای سلجوقی مراغه و تزئینات آجری آنها ، گچبری ایلخانی محراب مسجد جامع مرند ، کاشیکاری های معرق بسیار نفیس مسجد کبود تبریز ، بنای رفیع ارک علیشاه ، بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی  و تزئینات داخلی بسیار زیبای آن در اردبیل ، خانه های قدیمی بسیار زیبای موجود در شهر تبریز و بالاخره وجود استادکارهایی در زمان قدیم و معاصر، از معماران همانند زنده یاد استاد رضا معماران گرفته تا سفالگران شهر زنوز و قالی بافان تبریز و هریس و ... و بافندگان گلیم، ... و خطاطان زبردست در اقصی نقاط این سرزمین و بسیاری از هنر و هنرمندان متعدد نشان از تاریخ بسیار درخشان فرهنگ و هنر و صنعت در این سرزمین دارد. و ما که اکنون وارث  چنین سرمایه  عظیمی هستیم ،لازم است  که با آگاهی  و شناخت از این ثروت و سابقه بسیار طولانی فرهنگ  و هنر ملی خود در حفظ و احیای آن قدم برداریم.به نظر می رسد احداث مراکز عالی هنری جهت حفظ و یا احیای هنرهای از یاد رفته و پیشبرد و توسعه  و تعلیم آنها بسیار لازم و مفید باشد. البته راه رسیدن به امر فوق که عبارت از شناخت و تدریس  هنرهای اصیل باشد ، بسیار دراز و دشوار می نماید  و تاسیس این دانشگاه اول راه و مقدمه ای برای این کار بزرگ است.

1-1- ثبت و تاریخ نویسی معماری گذشته ایران

تاریخ نویسی هنر در اروپا از دوران باستان تا امروز وجود داشته و تنها شیوه های نگارش آن تغییر کرده است. در ایران جز در دوره معاصر، تاریخ اختصاصی هنر و معماری نوشته نشده است. با این همه از سایر متون می توان اطلاعاتی در این مورد به دست آورد. در غرب نقد تاریخنامه ها نیز پیشینه زیادی دارد و امروز هم در سطح گسترده تری بدان پرداخته می شود، اما چنین نقدهایی را در ایران به ندرت می توان دید. امروز گرایش های تاریخی در معماری بسیار اهمیت یافته اند. از این رو تاریخ نگاری از اهمیتی بیش از پیش یافته است.

در اروپای غربی فن اوری مورد نیاز برای ثبت معماری در دوره رنسانس بزرگ به وجود آمد، به گونه ای که تصاویر ترسیم شده در آن دوره به عنوان شواهدی مستدل و مطمئن برای بناهایی که از میان رفته اند، مورد استفاده دانش پژوهان امروز قرار می گیرد. نوشتن تاریخ هنر ایران در قرن اخیر به دست غربیان اغاز گردید. همین فقدان کتب راهنما در مورد معماری نظری مانع از انجام مطالعات دقیق مستند بر روی تاریخ معماری اسلامی شده است. نوشته های نظریه ای را نباید با کتابهای کمکی مختلف که عملا در کار معماران یاری می رسانند اشتباه گرفت. این گونه کتابهای کمکی شامل نقشه های همکف، ماکت ها، کتابهای الگو برای دکوراسیون معماری و برپایی تاق های مقرنس و دیاگرامهایی برای طرز ساختن قوس ها می شود. این ها همه کمک می کنند با نحوه کار معماران گذشته آشنا بشویم ولی چیز چندانی از چگونگی تاثیری که معماران از ساختمانهایشان انتظار داشتند به دست نمی دهد. (خلیلی، 1390: 56)   علاوه بر آن، کتیبه های تاریخی هم غالبا تاریخ ساخت بنا و نام سازنده و گاها نام معمار را بدست می دهند و به ندرت اطلاعات بیشتری در اختیار می گذارند. طبق نظر ابوالوفا بوزجانی معماران سنتی ابتدا هندسه نظری را در ذهن خود مجسم و سپس آن را به هندسه عملی تبدیل می کردند که نتیجه آن خلق آثاری شگفت انگیز بوده است. چگونگی تبدیل هندسه نظری به عملی هم چنان یکی از ناشناخته های معماری سنتی به شمار می رود که یکی از دلایل این ناشناختگی نبود منابع مکتوب در این باره است. این موضوع که آموزه های معماری سنتی ایران جایی ثبت نمی شدند و روش آموزش به صورت سینه به سینه بود، مهمترین عامل در عدم شناخت کافی امروزی ما از آن به شمار می رود. همچنین وظیفه محققان را در انجام مطالعات جامع به منظور دست یابی به شناخت مکفی وثبت آن خطیرتر می کند. از آنجایی که تعداد معماران قدیمی که به روش های اجرایی معماری سنتی ایران آشنایی داشته باشند، بسیار کم است و اغلب افراد با سنین بالا هستند، بیم از دست دادن آنها که گنجینه های با ارزش معماری سنتی اند می رود، لذا به جای سخن گفتن در این وادی باید هرچه سریع تر وارد عمل و راه تحقیق علمی آنها شد تا ضمن ایجاد گنجینه ای مکتوب و ثبت شده در راه شناساندن این میراث گران بها به عرصه جهانی از وجوهی که تاکنون صورت نگرفته گام موثری برداشته باشیم.(همان، 1390: 56) و بدینسان دانش نهفته معماران به رشته تحریر در آمده و تجارب آنا به نسل های بعدی انتقال خواهد یافت.

1-2- مفهوم مستند نگاری

مستندسازی یعنی ثبت (مکتوب نمودن)، گردآوری، تنظیم و تدوین، دسته بندی و نگاهداری اطلاعات، مفاهیمی که خود از فعالیت هدفمند، دقیق و منظم حکایت دارد. بررسی مفاهیم فوق نشان می دهد که همه آنها بر حفظ و نگهداری اطلاعات تکیه دارند. اقدامات مستندسازی بر مکتوب نمودن بخشی از دانستنی ها و اگاهی های انسان است. مستندسازی برقراری ارتباط اسنادی بین اقدامات مختلف انجام یک فعالیت یا مجموعه ای از فعالیتهاست که تحقق ان مستلزم:

1.فعالیت یا فعالیت های موردنظر در جهت تامین هدف یا اهداف خاص سازماندهی شده باشد.

2.راهکارهای اجرایی و اقدامات ضروری راجع به هر فعالیت از قبل مشخص و تعریف شده باشد.

3.نتایج فعالیتها و آثار بر آن اعم از مثبت یا منفی بنابر پیش بینی معین و مشخص شده باشد.

اهداف مستندسازی:

1.ثبت و قابل ارجاع نمودن مدارک، مکاتبات و وقایع

2.ثبت تجربیات

3.افزایش بهره وری سیستم مدیریت

4.آموزش

5. انگیزش

نتایج و مزایای مستندنگاری:

1.ثبت تاریخی، تحلیلی، علمی تجارب، موفقیتها، دستاوردها، مراحل رشد و سایر رویدادهای تعیین کننده

2.فراهم آمدن زمینه ثبت، گسترش و آموزش به نسل های بعدی کارکنان و مدیران

3.آماده شدن ابزاری برای توجه به مسایل مختلف و ساز و کاری برای نگارش مسایل از زوایای مختلف

4.فراهم شدن زمینه مرور رویدادهای گذشته و ایجاد امکان ارزیابی علمی نقاط قوت و ضعف

5. ابزاری برای الگوبرداری از بهترین تجربیات

6. آماده شدن زمینه های تسهیل و تقویت فرایند یادگیری سازمانی

قالب های ارایه مستندات:

مستندات در قالب های مکتوب، صوتی، صوتی – تصویری به ترتیب زیر قابل ارائه می باشد:

1.مستندات مکتوب: کتاب، گزارش، گزارشهای ادواری کارگاهی، گزارش های مطالعاتی، دستورالعمل ها، صورتجلسات، فرمها، مکاتبات، جزوات و کتابهای آموزشی، مقالات، بیانیه ها، تبلیغات مکتوب، فرم ها و اطلاعیه ها

2.مستندات صوتی: برنامه های رادیویی، گزارش های خبری رادیویی، تبلیغاتو اطلاع رسانی کوتاخ، ضبط صدای جلسات.

3.مستندات تصویری: آلبوم عکس و اسلاید، آلبومهای رایانه ای

4.مستندات صوتی – تصویری: فیلم، فیلم های گزارشی ادواری، فیلم های گزارشی خاص، فیلم های آموزشی، فیلم های تبلیغاتی، انیمیشن

1-5- اهداف تحقیق

-مستند سازی و یکپارچه سازی فعالیتهای انجام یافته در حوزه مرمت و احیای مجموعه چرمسازی خسروی

-ارزیابی فعالیتهای مرمتی انجام یافته و تحلیل اندیشه های تاثیر گذار جهت اجرای طرح

-استخراج نقاط قوت و ضعف فعالیتهای مرمتی انجام یافته و سنجش میزان موفقیت این فعالیتها از نظر پاسخگویی فضاها به زندگی جاری در آنها

-ارزیابی نظریات کاربران فضاها از وضعیت فضای مورد استفاده آنها جهت تحلیل رابطه کالبد-زندگی در فضاها

1-3- انواع فعالیتهای مستند نگاری

1.برنامه ریزی جهت تصویربرداری روزانه و ماهانه

2.برنامه ریزی برای ساخت فیلم های آموزشی با توجه به نیاز آموزشی

3.برنامه ریزی برای ساخت فیلم های تبلیغاتی با توجه به شرایط و نیازها

4.نظارت جهت تهیه آلبوم های عکس تبلیغی و مقایسه ای

5.ایجاد نمایشگاه برحسب نیاز

6.تهیه گزارشات

7.تهیه بایگانی از نگاتیوهای تهیه شده

8.تهیه آرشیو از کلیه فعالیتها

مستندسازی، ساز . کاری برای تهیه حافظه سازمانی

1-4- ضرورت انجام تحقیق

مجموعه كارخانه چرم سازی خسروی، در اوایل دوره ی پهلوی به منظور ایجاد كارخانه چرم با مساحتی در حدود 36000 مترمربع بنا گردید. پس از انتقال تجهیزات این كارخانه به خارج شهر تبریز و با پیگیری و همكاری مسئولین دانشگاه صنعتی سهند، به منظور ایجاد دانشگاه هنر اسلامی، این كارخانه، از طرف مقام معظم رهبری و همچنین استانداری آذربایجان شرقی به دانشگاه هنر اسلامي تبريز اهداء گردیده است.

این مجموعه شامل 7 بنا در تعداد طبقات متفاوت می باشند و در مجموع تركیب بناهای دو طبقه و یك طبقه همراه با دو منار (دودكش)، در كنار همدیگر چشم‌انداز زیبایی را به كل مجموعه مي بخشد. مر‌مت این مجموعه از سال 1376آغاز شده است و در حال حاضر نيز ادامه دارد و در طی مر‌مت تعدادی از سالن ها تغییر كاربری داده شده و به سالن ورزشی، آمفي‌تئاتر، بخش اداری، سلف سرویس و كتابخانه تبدیل شده است.

از آنجا که واژه های Expert و Experience  از یک فعل لاتین به معنی به "بوته آزمایش گذاشتن" ریشه گرفته اند، تجربه و تخصص را می توان دو واژه مرتبط به هم دانست. در این راستا سازمانی موفق خواهد بود که در کنار حل سیستمی مسائل و بکارگیری تجربیات دیگران و ارائه راهکارهای جدید، بتواند از تجربیات گذشته نیز درس گرفته و توانایی انتقال سریع و موثر و نتیجه بخش آموخته را نیز، داشته باشد. با این مقدمه کوتاه و با توجه به انجام فعالیتهای مرمتی و احیای مجموعه چرم خسروی در سال های گذشته و باز آفرینی زندگی جدید در کالبد قدیم این مجموعه و تبدیل آن به پردیس دانشگاه هنر اسلامی تبریز و اتمام بخش اعظمی از فعالیتهای مرمتی و با توجه به طرح توسعه جدید این مجموعه مستند نگاری فعالیتهای فوق الذکر جهت یکپارچه سازی اطلاعات و انتشار علمی آن جهت امکان مرور شکستها و موفقیتهای گذشته ضروری می نماید.

همچنین با توجه به اتمام فعالیتهای مرمتی در تعدادی از ساختمانهای مجموعه و جاری شدن زندگی جدید در این ساختمانها، ارزیابی فعالیتهای مرمتی صورت گرفته، جهت استخراج نقاط ضعف و قوت آنها و بکارگیری نتایج آن در مرمت سایر بخشها مهم می نماید. این ارزیابی  از جهات مختلف ، شامل سنجش تامین فضاهای مورد نیاز آموزشی دانشگاه، پاسخگویی به نیازهای زندگی جدید جاری در آن، تناسب بین کالبد مرمت شده و فعالیت آن و ... خواهد بود.