مقدمه و هدف: جهان امروزه شاهد افزایش روز افزون رویدادهایی هست که در سرتاسر کشورها جریان می یابند. این رویدادها که موج های پیشران جهانی شدن هستند، با عنوان کلان روندها و روندها در حال پیشروی و دگرگون کردن شهرها در تمامی وجوه و سطوح می باشند. به تبع این موضوع نیازها و مسائل جدیدی در شهرها در حال پیدایش بوده که شهرها را از ارزش های زمینه ای خود (بومی و محلی) دور می کند. شهرهای کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تحت تاثیر این کلان روندها و روندها قرار گرفته است. این روندها به عنوان عوامل خارجی، ارزش ها را به عنوان عوامل داخلی در بستری با نام شهر تحت تاثیر خود قرار می دهند. هدف اصلی رساله حاضر فهم تاثیرات کلان روندها و روندهای جاری در شهر معاصر بر ارزش های شهر ایرانی-اسلامی می باشد.
راهبرد و روش پژوهش: رساله حاضر را می توان در زمره مطالعات کیفی-کمی دانست. مبانی نظری پژوهش مبتنی بر نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی بوده که منتج از معرفت شناسی بن مایه های فلسفی روش فلسفی واقع گرایی اسلامی (پارادایم پژوهش) است. راهبرد اصلی رساله به صورت ترکیبی پیچیده بوده و از روش های پس کاوی، تحلیل محتوا و میان رشته ای استفاده شده و شیوه ها و ابزارهای بهره برده شده شامل: مطالعه کتابخانه ای و اسنادی، پرسشنامه، مصاحبه عمیق، تکنیک دلفی، تکنیک تحلیل اثرات روند، تکنیک تحلیل ساختاری، تکنیک سناریو نگاری، نرم افزار Micmac و نرم افزار Spss است.
روش اجرای پژوهش: در پژوهش حاضر موضوع روندها و ارزش های شهر ایرانی-اسلامی از منظر نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی مورد بررسی قرار گرفته و مدل نهایی پژوهش در راستای ارزیابی و فهم تاثیرات روندها بر ارزش ها ارائه شده است. در ادامه نیز این مدل و تاثیرات روندها، در نمونه موردی رساله، بافت تاریخی شهر تبریز محدوده حصار نجف قلی خانی با تاکید بر مولفه فضایی-کالبدی به آزمون گذاشته شده است.
یافته های و نوآوری پژوهش: از یافته های رساله می توان به، شناسایی روندهای جاری در شهر معاصر ایرانی، استنتاج ارزش های شهر ایرانی-اسلامی از منظر نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی (ارزش های دهگانه شهری: باور توحیدی و وحدت، عدالت و توزیع منافع، امنیت و مصالح جمعی، تعادل در شهر، مشارکت، سرمایه اجتماعی و حقوق همسایگی، توجه به خلقت زیست محیطی، آرامش و کمال یابی انسان، شان انسان و مظاهر اسلامی شهر) اشاره نمود. در ادامه نیز شناسایی روندهای جاری در بافت تاریخی شهر تبریز و فهم تاثیر روندها بر ارزش های شهر ایرانی-اسلامی ارائه شده است. از میان ارزش های دهگانه شهر ایرانی-اسلامی، ارزش هایی نظیر: باور توحیدی و وحدت، عدالت و توزیع منافع، تعادل در شهر، توجه به خلقت زیست محیطی، آرامش و کمال یابی انسان، شان انسان و مظاهر اسلامی شهر بیشترین تاثیر منفی در پی تاثیرگذاری روندها به خود اختصاص داده اند. بررسی موضوع روندها و کلان روندها در شهر و تاثیر آن ها بر ارزش های شهر ایرانی اسلامی و برقراری ارتباط در میان این دو حوزه و ارائه سناریوهای آینده پژوهانه در افق ده ساله از تاثیرگذاری روندها بر بافت تاریخی شهر تبریز نیز از جمله نوآوری های رساله حاضر است.
نتیجه گیری: بی توجهی به روندها و تاثیرات آن ها بر شهر و ارزش های آن و پافشاری بر فرآیندهای فعلی در ساختار شهر، زیان های جبران ناپذیری را بر شهرها و ارزش های آن وارد می کند. از این روی وجود یک نگرش آگاهانه از روند ها و شناسایی اولیه آن ها ضروری می باشد. در ادامه می بایست با توجه به زمینه موجود در شهر به مواجهه با روندها رفت که روش فلسفی واقع گرایی اسلامی خاصه نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی این ابزار و چهارچوب نگرشی را در اختیار قرار می دهد. مدل رساله حاضر می تواند به عنوان یک چهارچوب نگرشی در تمامی سطوح و لایه های تاثیر گذار و تاثیر پذیر شهری مورد بررسی و بهره برداری قرار گرفته شود تا ارزش های شهر ایرانی-اسلامی موجود در دل بافت حفظ گردد. این امر می تواند منجر به تحول در نوع نگرش به رویدادها، روندها و کلان روندهای پیرامون در جهت ابقا و حفظ ارزش های شهر ایرانی-اسلامی شود و در ساختار شهری و در تمام لایه ها و سطوح شهری شهروندی تاثیر گذارد.
کلید واژگان: ارزش های شهر ایرانی-اسلامی، کلان روندها و روندها، نظریه ادراکات اعتباری، بافت تاریخی تبریز.