برنامه درسی پنهان، مجموعه‌ای از یادگیری‌های نهادینه‌شده در فرهنگ مؤسسات آموزشی است که دانشجویان در قالب مجموعه‌ای از هنجارها، ارزش‌ها و باورها تجربه می‌کنند. معماری یکی از رشته‌های دانشگاهی است که به دلیل ماهیت خاص دروس عملی آن و ارتباط تنگاتنگ اساتید و دانشجویان با هم دارای اثرگذاری عمیق‌تر و گسترده‌تری در زمینة برنامة درسی پنهان است. بررسی مطالعات انجام شده در زمینة برنامة درسی پنهان در مقطع آموزش عالی در ایران بیانگر آنست که هرچند برنامه درسی پنهان در رشته‌های گوناگونی در کشور مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌است، در رشتة معماری با توجه به اهمیت برنامه درسی پنهان آن پژوهشی صورت نگرفته است و در زمینة کم و کیف مؤلفه‌های برنامة درسی پنهان این رشته فقر اطلاعاتی وجود دارد. با توجه به ويژگي‌هاي نظام معاصر آموزش معماری و تخصصي شدن و تفكيك شدن مقولة آموزش از طراحي و ساخت در محيط واقعي، لزوم انجام پژوهش براي روشن ساختن ابعاد و لايه‌هاي زيرين آموزش معماري ضرورتي دوچندان يافته است. واكاوي اين مسأله، زماني اهميت خود را بر ما آشکار مي‌كند كه بدانيم نظام آموزشي ما با رشد و گسترش بي‌ضابطه و بي‌حدوحصر دانشكده‌هاي معماري، تربيت خيل عظيمي از دانشجويان معماري را در دستور کار خود قرار داده است؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌های برنامة درسي پنهان دانشکدة معماری دانشگاه ایلام و تلاش برای توصیف و تبیین وضعيت موجود فرهنگ و جو حاكم بر این دانشكده برای رسیدن به درکی از قانونمندی‌های حاکم بر جریان واقعی برنامة درسی پنهان و ارزیابی آن از منظر نظام اخلاقی اسلام است. برای دستیابی به این امر، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، تجربة زیستة بیست‌و‌یک نفر از دانشجویان کارشناسی مهندسی معماری دانشگاه ایلام با استفاده از روش نمونه‌گیری گلوله برفی و ابزار مصاحبة نیمه ساختاریافته مورد واکاوی قرار گرفت. بر اساس یافته‌های به‌دست آمده، بیست و دو مؤلفة برنامة درسی پنهان مشتمل بر شش مؤلفة مثبت و شانزده مؤلفة منفی شناسایی شد و با استفاده از تحلیل متن مصاحبه‌ها و ایجاد زنجیرة معنایی بین مفاهیم مستخرج از آنها نظریة «سودای سود» شکل گرفت که مبین واقعیات موجود در بافت دانشکده برای تجارت و کسب منفعت از نظرگاه شخصی متعاملین در آن است. با توجه به وجود رویکردهای انتقادی (کلان) و غیرانتقادی (خرد) در مورد برنامة درسی پنهان، در پژوهش حاضر با عدم اتخاد هرگونه‌سوگیری، با استفاده از رویکرد غیرانتقادی، به این موضوع پرداخته شد. نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه‌های دانشجویان منجر به کشف عوامل شکل‌گیری این نظریه در قالب چهار عامل «دانش»، «بینش»، «کنش» و «پایش» و بررسی امکان مداخله در این عوامل برای کنترل آثار منفی برنامة درسی پنهان رشتة معماری شد. در نهایت مشخص شد که مفاهیم نظری و عملی نظام اخلاقی اسلام، از ظرفیت بالایی برای ارتقای سطح اخلاقی مؤلفه‌های برنامة درسی پنهان رشتة معماری برخوردارند و نظام اخلاقی اسلام از دیدی متفاوت و بالا و با نگاهی فرازمینی مبتنی بر فطرت الهی انسان، زمینة ارتقای ژرف‌ برنامة درسی پنهان را مهیا می‌سازد.
کلیدواژگان: برنامة درسي پنهان، آموزش معماري، دانشکدة معماری، سودای سود، نظام اخلاقی اسلام