هدف از پژوهش حاضر، ارائۀ چارچوبی از نحوۀ حضور طبیعت در معماری است. دستیابی به  ملزومات و اهداف و روشها پیرامون مسئله، لزوم پرداخت به دوگانه های انسان- طبیعت و انسان- معماری و طبیعت- معماری را آشکار ساختهاست. رویکرد پژوهش در جهت ساختاردهی به مسیر پژوهش، تفکر سامانهای و در جهت ساختار دهی به فضای ذهنی پژوهش محتویات خود را از نظریات اندیشمندان اسلامی، اخذکرده ا ست. دغدغۀ اصلی این پژوهش، این است که  با نگرش سامانهای به پدیده های انسان، طبیعت، معماری، به ارائۀ چارچوبی جامع مبتنی بر حضور طبیعت در معماری مطابق با اندیشۀ اسلامی بپردازد.
 بر اساس مسئلۀ پژوهش دو سئوال اصلی، مطرح است: 1. چارچوبی مبتنی بر طبیعت در معماری در نگرش سامانهای به ارتباط انسان، طبیعت، معماری در اندیشه اسلامی چگونه تبیین میشود؟ 2. چارچوب مبتنی بر طبیعت در معماری از منظر اندیشۀ اسلامی در خانه های سنتی شهر تبریز در دورۀ قاجار چگونه است؟
روش پژوهش، به روش مثلثسازی، دو روش پیمایش کمّی و تحلیل محتوای کیفی است. ابتدا به کمک مطالعات نظری مدلی پیشنهادی تبیین شده، سپس این مدل از طریق پرسشنامه و مصاحبه با افرادی که تجربۀ زیسته در خانه های سنتی تبریز در دوران قاجار را داشته اند، تدقیق شده است.  تجزیه و تحلیل اطلاعات به دو روش تحلیل معادلات ساختاری و تحلیل محتوای کیفی و درنهایت، حلقه های علیّت تفکر سامانهای انجام گرفتهاست.
یافته ها حاکی از آن هستند که تبيين چارچوبي براي حضور طبيعت در معماري در قالب یک نظام فکری همه جانبه و در بطن سامانۀ انسان- طبیعت – معماری معنا می یابد. این مسئله ملزومات سکونتی خود را از رابطۀ انسان -معماری و اهداف معرفتی خود را از رابطۀ انسان - طبیعت و روشها را از رابطۀ طبیعت- معماری دریافت میکند. فرایندی انسانی-طبیعی- فنی که در حیطۀ نظامهای داخلی، فاعلی و غایی در سه رویکرد اصلی تعاملی، تلفیقی و تکمیلی با طبیعت حاصل میشود و به ترتیب انسان را در وضعیتی در طبیعت، با طبیعت و بر طبیعت قرار میدهد. واسطه بودن تکنولوژی در این فرایند دو گام اصلی ابزارسازی اولیه مبتنی بر منطق کارکردی و ابزارسازی ثانویه مبتنی بر ملاحظات انسانی را پیش روی قرار میدهد.
دستاورد پژوهش نشان میدهدکه ابتدا در ابزارسازی اولیه به کمک همزیستی با طبیعت در قالب درک توانشهای بسترطبیعی، تعامل با محیط در ادراکات اولیۀ انسان تحقق مییابد. در گام بعدی در ابزارسازی ثانویه با رویکردی تلفیقی، ادغام فضایی و بصری با طبیعت در چرخۀ کاملی از عناصر اربعه، گیاه و حیوان، تشدید غنای کیفی و کمّی طبیعی محیط، نتیجه میشود و تقلید و الگوبرداری از طبیعت در قالب آموختن از آن به ارتقاء حس زندگی و یکدستی فضای درون و بیرون منجر میشود و درنهایت ادراک طبیعت در سطوح عاطفی و استنباطی را نتیجه میدهد و پویایی و تقویت سامانه انسان – طبیعت – معماری را منجر میگردد.  درنهایت نیز رویکرد تکمیل طبیعت در جهت تحقق اهداف والای انسانی و ارتقاء طبیعت، با متعادل سازی رویکردهای دیگر، امر سکونت را تحقق میبخشد و حضور در فضایی مملو از طبیعت و خصوصیات طبیعی، با تشدید حس محافظت از طبیعت در ساکنان، به ارزش گذاری و تأثیر بر طبیعت می انجامد.
 کلیدواژگان: انسان، طبیعت، معماری، سامانه، تفکرسامان های، خانه های سنتی قاجار، شهر تبریز.