ارتباط میان انسان و فضای سکونت چندان مهم است که مقولهِ مسکن و سکونت را به عنوان یکی از پر جاذبه ترین مقوله های گفت و شنود، مطرح ساخته و برای سال های متوالی پس زمینهِ اصلی نوشته های فیلسوفان، روانشناسان و جامعه شناسان بوده است. معماری هم به عنوان مقوله ای میان رشته ای با تأثیر پذیری از دیگر زمینه ها به مسکن توجه ویژه ای داشته است که در این میان، آنچه در ارتباط با انسان و یک فضای سکونتی مهم می نماید، سبک و شیوهِ زندگی انسان است که دستیابی به سبک و شیوهِ زندگی اخلاقی، مسئله ای بسیار پیچیده است که مطابق رویکرد امکان دهندگی محیطی یکی از ریشه های آن را می توان، در تعامل و ارتباطِ میان محیط و ساحاتِ وجودی انسان جستجو کرد. انسان در هر محیطی به دنبال بهره گیریِ حداکثری از قابلیت های موجود آن محیط در جهت پاسخ به انواع متعدد نیازهای فردی و اجتماعی خود بوده و سعی می کند محیط اطراف خود را هم راستا با نیازهای وجودی خویش در جهت مطلوب تر کردن زندگی، تغییر دهد
پژوهش حاضر، در جهتِ شناسایی قابلیت های فضاهای سکونتی در راستای تحقّق سبک زندگی اخلاقی، در محلات سنتی و معاصرِ شهر تبریز، در بازهِ زمانی آذر ماه 97 تا دی ماه 98، در پنج فصل تدوین شده است که این فصل به بیان کلیّات تحقیق اختصاص یافته است و با بیان مسئله در ابتدا و در ادامه با بیان ضرورت تحقیق، آشنایی با موضوع تحقیق بیان می شود؛ سپس اهداف و سوالات تحقیق در حمایت از موضوع تحقیق عنوان می گردند و در نهایت با بیان ساختاری هدفمند، روند تحقیق تبیین و ارائه می گردد.   
 بیان مسئله
رابطهِ انسان با معماری رابطه ای است روزمره که بخش مهمی از لحظات زندگی او را در بر می گیرد، این رابطه پیچیده تر از رابطهِ انسان با فضای هنرهای دیگر است؛ زیرا انسان این فضا را از درون نیز تجربه می کند. از این رو بعد از قرن ها، هنوز مسئله اصلی معماری، «فضا» و «زندگی» و چگونگی ارتباط بین آن دو است. البته این ارتباط از فرمول خاصی نتیجه نمی شود؛ زیرا بصورت الگویی از پیش تعیین شده، در جهان ایده آل ها وجود ندارد، بلکه بایستی ایجاد شود و معمار مسئول ایجاد آن است. شاید برای اینکه معماری بتواند تاثیر قابل ملاحظه ای بر زندگی مان داشته باشد، باید اتفاق فراموش نشدنی برایِ انسان، رخ دهد؛ چون وقتی می گویند ساختمانی ما را تحث تاثیر قرار داده است، در واقع به حسّ تلخ و شیرین تمایز بین ویژگی های بی نظیر ساختمان و واقعیت غم انگیزی که در آن نهفته است اشاره می کنند (دوباتن،1388: 18). اگرمعماری بخواهد به تمام جوانب انسانی بپردازد و پاسخگوی تمام ظرفیت های انسانی باشد مسئله ی بسیار پیچیده ای خواهد شد، لذا می بایست قابلیت های فضای سکونتی را متناظر با ساحات حیات انسان در راستای رسیدن به سبک زندگی اخلاقی مورد توجه و بررسی قرار داد. بنابراین شناخت قابلیت های فضاهای سکونتی در تعامل با ساحات وجودی حیات انسانی، می تواند شروع مناسبی برای فهم عمیق نسبت معماری و انسان باشد (سامه،1394: 205). در این میان، ساحات حیات انسان از دیدگاه اخلاق کاربردی، به ساحات درونی (عقاید و باور- احساسات،عواطف و هیجانات- اراده و خواسته) و ساحات بیرونی (گفتار- کردار) تقسیم می شوند.
معماری به ویژه فضای سکونتی، بدون حضور انسان معنا ندارد و در این راستا، یک معماری خوب زمانی اتفاق می افتد که بتواند پاسخی شایسته به ساحات حیات انسانی داده باشد، در این خصوص شناخت رابطه بین قابلیّت های محیط و ساحات حیات انسانی، امری ضروری و لازم است؛ به همین دلیل است که برای خلق معماری، طراح ابتدا باید شناخت کاملی از انسان و ساحات حیاتِ وی داشته باشد که به درک عمیقی از نیازهای او برسد تا در نهایت موفق به خلق معماری ایده آل برای وی گردد. رفتار افراد در یک محیط متأثر از قابلیت های آن محیط است که در اختیار انسان ها قرار می دهد، بنابراین محیط های گوناگون می باید دارای ویژگی های منحصر به خود باشد که بتوانند شرایط بالقوه ای را برای رفتار خاص انسانی، تامین کنند. به بیان دیگر هر محیطی می تواند ماهیّت ویژه ای داشته باشد که در این صورت قابلیت ویژه ای نیز پدید می آید (شاهچراغی،بندرآباد،۱۳۹۵: ۱۰۵).
درواقع، بدیهی ترین مطالبه از معماری در ارتباط با زندگی انسان، ارتقای «کیفیت زندگی انسان» است (سامه،1394: 223). یکی از مهم ترین مباحث در تئوری های محیطی، نقش محیط در جهت‌دهی به رفتار انسان است. این مفهوم، در یک تعریف ساده، عبارت است از این معنا که با ایجاد دگرگونی ها در عناصر معماری محیط و یا توانش های آن می توان رفتار آدمی را به ویژه در سطح رفتارهای اجتماعی جهت داد. جان لنگ در کتاب آفرینش نظریهِ معماری (1386)، سه نظریه متداول در حوزهِ نحوه تعامل میان محیط کالبدی و رفتار انسان را بیان می کند. در اولین دیدگاه که آن را "معینیگری محیطی" می نامند، آرایش محیط کالبدی، چگونگی رفتار انسان را به گونه ای جبری "معین" می کند. در دومین دیدگاه که"احتمال گرایی محیطی" است؛ در این دیدگاه اگرچه محیط کالبدی امکانات لازم را برای بروز یک رفتار به انتخاب شخص فراهم می سازد، اما بررسی ها نشان می دهد که احتمال انتخاب تعدادی از پدیده های موجود در محیط کالبدی و یا یک مقر رفتاری از سوی مردم بیشتر از سایر انتخاب ها می باشد. در سومین دیدگاه که "امکان گرایی محیطی" است؛ توانش های محیط کالبدی، امکانات و محدودیت هایی را فراهم می آورد که در قالب آن مردم این امکان را خواهند یافت تا خود از توانش های ارائه شده گزینش نمایند. این گزینش ها غالبا بر مبنای تمایلات فرهنگی، نظام ارزشی مردم و اعتقادات و نگرش های آنها صورت می پذیرد (مطلبی، 1380) .
سبک زندگی مجموعه عقاید، رفتار، هوی و هوس ها و شیوه های تبیین شرایط اجتماعی یا شخصی است که نوع خاص واکنش فرد را تعیین می کند (فاچینو و همکاران،۲۰۰۳). جنبه های سبک زندگی از نظر وییل عبارتند از: فعالیت-رفتار-ارزش-نگرش و تعامل شخصی و گروهی که می تواند توسط اشخاص انتخاب شود (وییل،۱۹۹۳). سبک زندگی هر فرد متأثر از دو عامل عمده است: شخصیت فرد و ویژگی های محیط، این ویژگی ها به طرق مختلفی بر سبک زندگی افراد اثر می گذارند (پلاسکر، ۱۹۹۷). در این میان فضاهای سکونتی، به عنوان محیطی است که بیشترین ارتباط را با شخص برقرار می کنند و در واقع بخشی از ساعات شبانه روز فرد در این محیط سپری می شود می توانند، قابلیّت زیست اخلاقی را مهیّا کرده و از این طریق تأثیر بسزایی در شخصیت و به طور کلی سبک زندگی فردی داشته باشند.
 شهر تبریز به عنوان یکی از شهرهای بزرگ شمال غرب ایران، از دیرباز محل سکونت اقوام آذری زبان بوده و هست. محلات سنتی و قدیمی این شهر با وجود زلزله های پی در پی همچنان در قسمت های مرکزی شهر وجود دارند و در مقابل، این شهر شاهد شکل گیری محلات معاصر و جدید در سال های اخیر بوده است. همانطور که دستیابی به سبک و شیوهِ زندگی اخلاقی، مسئله ای بسیار پیچیده ای است که یکی از ریشه های آن را باید در تعامل و ارتباطِ میان قابلیت های محیط با ساحاتِ حیات انسانی جستجو کرد، به نظر می رسد محلات سنتی توجه زیادی به حیات انسانی داشته اند و توانسته اند به کمک قابلیت هایی که برای بهبود شرایط زندگی ساکنان در خود ایجاد و تقویت کنند، در نهایت موفق به فراهم کردن بستر مناسب جهت سبک زندگی اخلاقی گردند و در مقابل آنچه مبرهن است در محلات معاصر توجه به مقولهِ انسان در مقیاس فردی کمرنگ تر از مقیاس اجتماعی است و به نظر می رسد اولویت اول در محلات جدید، حل مسائل عملکردی می باشد که در برخی مواقع مانع از بهره مندی حداکثری از قابلیت های محیطی موجود در آن محل می گردد که در نهایت نمی تواند بستر ساز مناسبی جهت سبک زندگی اخلاقی ساکنان گردد.
روش کار
با انتخاب دو محلهِ سنتی و معاصر در شهر تبریز و جامعه آماری 200نفر از ساکنان هر محله، به روش تحلیل عامل تأییدی به بررسی امکان تأثیرگذاری قابلیت های محیطی بر ساحات وجودی انسان جهت زمینه‌سازی ابعاد سبک زندگی اخلاقی پرداخته شد.
نتایج
مطالعات نظری حاکی از این است که ساحات انسانی شامل ساحات درونی (عقیده و باور- احساسات، عواطف و هیجانات- اراده و خواسته) و ساحات بیرونی (گفتار- کردار) در تعامل با قابلیت های محیط (فیزیکی، اجتماعی و نمادین) از طریق تاثیرگذاری بر متغییرهای شکل‌دهنده به سبک زندگی  (میدان، سرمایه، منش، عمل، نماد، طبقه، قریحه) بستر لازم جهتِ امکان تحقق، ثبات و رواج و نهادینه شدن سبک زندگی اخلاقی را مهیّا می سازد.
بحث و نتیجه گیری
در محلهِ سنتی، تعامل قابلیت فیزیکی با ساحتِ احساسات در سطح کلان و ساحت اراده در سطح خرد، بسترِ لازم جهت امکان تحقّق سبک زندگی اخلاقی و تعامل قابلیت اجتماعی با ساحتِ گفتار و کردار در سطح کلان و ساحت اراده در سطح خرد زمینهِ ثبات سبک زندگی اخلاقی و تعامل قابلیت نمادین با ساحتِ احساسات در سطح کلان و ساحت اراده در سطح خرد زمینهِ رواج سبک زندگی اخلاقی در بین افراد را مهیّا می سازد. در محلهِ معاصر، تعامل قابلیت فیزیکی با ساحتِ احساسات در سطح کلان و ساحت عقیده در سطح خرد بسترِ لازم جهت امکان تحقّق سبک زندگی اخلاقی و تعامل قابلیت اجتماعی با ساحتِ گفتار و کردار در دو سطح کلان و خرد زمینهِ ثبات سبک زندگی اخلاقی و تعامل قابلیت نمادین با ساحتِ عقیده در سطح کلان و ساحت اراده در سطح خرد زمینهِ رواج سبک زندگی اخلاقی را در بین افراد مهیّا می سازد. همچنین تأثیرگذارترین ابعاد سبک زندگی اخلاقی تحت تأثیر قابلیت های محیط، در محلهِ سنتی در سطح کلان، بعد تعامل و در سطح خرد، تعامل و ارزش و نگرش می باشد. این ابعاد در محلهِ معاصر در دو سطح کلان و خرد، بعد وحدت می باشد.
کلمات کلیدی: قابلیت های محیط، ساحات انسان، سبک زندگی اخلاقی، فضاهای سکونتی.